Lezing van Hans Bakker (ex-gemeenteraadslid SP-fractie): 

“Welke lessen kan de Zuidas leren van een ander grootschalig project: de Noord-Zuidlijn?” 

Bijeenkomst Bewonersplatform Zuidas (BPZ), 12 mei 2010, 19.30 uur
Multifunctioneel Centrum Buitenveldert (Hoekzaal), A.J. Ernststraat 112, Amsterdam. 

Hans Bakker: Het is een wonder dat het College van B. en W. van de Raad mocht blijven zitten!

Het was nog erger dan wat de Enquetecommissie in haar rapport heeft opgeschreven! 

Hans Bakker: Welke lessen zou de Zuidas kunnen leren van de Enquetecommissie Noord-Zuidlijn?

Hier enkele conclusies uit de Lijst van Aanbevelingen:
“De technische en organisatorische complexiteit van de aanleg van de Noord-Zuidlijn is ondergeschikt geweest aan de politieke wil van het College en de gemeenteraad om de Noord-Zuidlijn aan te leggen.”
Hans Bakker: Er is net zo veel aan de hand bij de Zuidas! De besluitvorming werd steeds uitgesteld. De spades zijn de grond ingegaan voor andere dingen. Doel was te accentueren: “Nu gaat er echt wat gebeuren!” Met de komst van wethouder Maarten van Poelgeest kwam opeens het woord ‘duurzaam’ in het beleid terecht. Bij de Noord-Zuidlijn is wel de spa de grond ingegaan maar de organisaties was er niet op toegespitst. Het Zuidasproject is iets overzichtelijker; er is meer controle (wellicht wordt dit veroorzaakt door de bankencrisis). 

Bewonersplatform Zuidas: Is er verschil in het beleid tussen de wethouders Duco Stadig en Maarten van Poelgeest?
Hans Bakker: In grote lijnen: niet, met uitzondering van de ‘duurzaamheid’. Maar dit moet je beschouwen als ‘windowdressing‘. Wethouder Van Poelgeest is het met de uitgangspunten van het Zuidasproject eens en ook gaat hij er op dezelfde manier mee om als zijn voorganger (Duco Stadig). 

• “De politieke wens was belangrijker dan de werkelijke noodzaak van het project.” 
• “De kosten-baten-analyse moet onafhankelijk zijn. Er moet een ‘nul-alternatief’ en een ‘Plan B’ zijn.” 

Hans Bakker: Dit is nooit serieus bekeken. Bij de Zuidas was er alleen het Dok. Er is nooit een heldere keuze gemaakt. En nu zie je de gevolgen als je het niet doet… 

• “De doorlichting van de haalbaarheid van het project moet plaatsvinden door onafhankelijke instanties.” 

Hans Bakker: In de praktijk is er bij het Zuidasproject een speciale NV gesticht. Bij de Noord-Zuidlijn is die er nooit geweest. Bij de Noord-Zuidlijn heeft er nooit een onafhankelijke toetsing plaatsgevonden. Wel bij de Zuidas? Duco Stadig hield steeds vol: “Er is geen enkel risico!” Bij de Zuidas werd kritiek geleverd door de heer Van den Berg. Hij zocht een ander model. We zijn geholpen door de crisis! 

Hans Bakker: Voor het Noord-Zuidlijnproject gold:
–        Er is geen deskundigenonderzoek geweest.
–        Er zijn geen verantwoordelijkheden afgebakend.
–        De risico’s zijn voor de belastingbetaler.
–        Het is moeilijk om onafhankelijke deskundigen te vinden. Iedereen wilde zich ermee bezighouden.
–        Een discussie over de zin van het project vond alleen zijdelings plaats; in de politiek is dit nooit echt een onderdeel in de
          besluitvorming geweest.
–        Het ‘Rapport van de Commissie Veerman’ was in feite bij elkaar geraapt. Het was half werk. Maar iedereen zegt: “Het is een geweldig
          rapport! We moeten doorgaan!” 

• “Niet doorgaan als de juiste condities niet aanwezig zijn.” 

Hans Bakker: Dit geldt bij de Zuidas ook! Van den Berg zei: “Op een andere manier wel doorgaan”.
De NV Zuidas is écht ter ziele gegaan. En dat is maar goed ook… 

• “Bij twijfels van de raad een second opinion laten uitvoeren.” 

Hans Bakker: Het zijn enorm complexe projecten; de raadsleden kunnen dit niet allemaal overzien.
Misschien een buitenlands bureau inschakelen?
Inhoudelijke typering van de politieke besluitvorming bij de Noord-Zuidlijn: “We zijn allemaal amateurs” (burgemeester Job Cohen tijdens het verhoor van de Enquetecommissie).
Procedurele kenschetsen: “Het is net gehamerd”; “Niet meer in het geheugen”; “Doen met andermans sigaren”; “Graag je piketjes slaan”. Burgemeester Job Cohen gaat hier gierend onderuit. Je moet daar naar kijken!
De Noord-Zuidlijn werd door het College van B. en W. beschouwd als een cadeautje uit Den Haag.
“Alternatieven vinden”? Dat is bij de Noord-Zuidlijn niet gedaan! 

• “Betrokkenheid van het Rijk is nodig bij grote infrastructuur.” 

Hans Bakker: De raad is door het College van B. en W. voortdurend voorgespiegeld: “Het Rijk doet mee”. Maar de Tweede Kamer hield zich er niet mee bezig. Verankering was er dus niet. Nu is een en ander wat helderder geworden. Nu gaat het om de vraag: “Wie gaat wat betalen? Is dat helder?
Van de NV Zuidas in oprichting is niets terechtgekomen. Het Zuidas-project is nog steeds een gemeentelijk project. Er zijn voorstellen dat het Rijk en NS nu iets gaan doen.
De Zuidas is al heel lang ‘Nationaal Sleutelproject’. Amsterdam stapte naar het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Reden voor die aanpak was: het Ministerie van VROM heeft weinig geld. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat hamerde altijd op één model!
Het Rijk heeft drie varianten voorgesteld. De ondergrondse variant wordt uitgewerkt. Doel: Eind 2010 op kabinetsniveau het besluit nemen om samen met de provincie Noord-Holland en de gemeente Amsterdam aan de slag te gaan. Er is een kwartiermaker aangesteld. Er zijn afspraken gemaakt voor wat betreft de financiering. Onduidelijk is wie wat gaat betalen. De provincie betaalt €75 miljoen (tenminste, als de ‘Icesave-affaire’ wordt opgelost…), de Stadsregio Amsterdam betaalt €50 miljoen. 

• “Nodig is een sterke projectdirectie en eventueel een onafhankelijke Raad van Toezicht.” 

Hans Bakker: Hoe onafhankelijk zijn de ‘onafhankelijken’ (i.c. de heren Stadig en Doets)? 

• “Uitgaan van het Voorzichtigheidsbeginsel.” 

Hans Bakker: ‘Prudent financieel beleid’ voeren. Baten worden pas ingeboekt als ze gemaakt zijn. 

• “De publieke rol in de processen rondom de privaatrechtelijke rechtshandeling moet geborgd zijn.”  

Hans Bakker: Bij de Noord-Zuidlijn werden er allerlei bureautjes ingeschakeld. Niemand had er zicht op. Bij de Zuidas bleek dit ook het geval te zijn.
BPZ: Het Projectbureau Zuidas heeft een zelfstandige rol gespeeld. Het was in zichzelf gekeerd. Men was beperkt qua communicatie. Het gaat nu wat beter. De huidige directeur van het Projectbureau Zuidas, Klaas de Boer (ex-dRO) maakt een meer reële inschatting van de situatie.
Hans Bakker: Het rapport van de Enquetecommissie Noord-Zuidlijn was een enorme eyeopener.
Belangrijk signaal is: “Je moet niet alles voor zoete koek innemen!” De politieke wens (om de metro aan te leggen) vertroebelde het beeld. Is er voldoende deskundigheid om dit af te wegen? Nee! Het probleem is: Je zit altijd met de politiek. Je wilt een wethouder niet te lastige vragen stellen. Dus ga je ‘schuiven’: minder belangrijke onderwerpen kritiseren, versluieren.
Het project Piet Heintunnel is anders aangepakt, Dit project is wel goed gegaan. Het kan dus wel als je het goed organiseert. De Audit-commissie gaf adviezen die in de wind zijn geslagen! Men wilde gewoon de deskundigheid niet gebruiken! 

• “Er is een vaste structuur nodig.” 

Hans Bakker: De Raad kan zeggen: “Wij willen goede informatie”. Een aantal raadsleden heeft met de Auditcommissie gesproken, in een achterkamertje…

Lessen voor de Zuidas 

Hans Bakker:

1. U bent niet gek! 99% van de opmerkingen is zinvol! Laat u niet gek maken! Prijs u gelukkig: soms krijgt u meer spreektijd dan de 3 minuten. Ga met mensen praten!
2. U hebt recht op informatie en ondersteuning.
3. Laat u breed informeren. Dus niet alleen informatie van de gemeente maar ook van anderen (bijv. CPB, TU Delft). Benader de voorzitter van een commissie. In principe zijn alle stukken openbaar tenzij expliciet gesteld wordt dat iets niet openbaar is.
4. De politieke werkelijkheid is niet de werkelijkheid!
5. Is het nodig dat geheime informatie geheim is? Een van de grootste fouten van de politici bij het Noord-Zuidlijnproject is dat informatie vertrouwelijk bleef! Je wordt een ‘geheim clubje’; je ondergraaft hiermee je eigen geloofwaardigheid. Probleem is de betrokkenheid van private partijen; je komt er niet achter. Als je het niet weet, weet je ook niet dat geheimhouding niet nodig is! Accepteer niet dat iets ‘geheim’ is. Een raad laat zich te snel muilkorven door ‘het belang van de gemeente’.
6. Welk probleem wordt er opgelost? Voor wie is het een probleem? Zijn er andere oplossingen denkbaar?
7. Meedenken is prima maar het mag niet leiden tot medeplichtigheid! Dat is deels met de Noord-Zuidlijn gebeurd. De gemeenteraad heeft zich gecommitteerd; controleert het college niet! Er was teveel ‘kabinet” in het gemeentebeleid. (Ik heb vaak gezegd: “Ik wil de kwartaalrapportages openbaar hebben”).  

BPZ: “Wat hebben burgers verkeerd gedaan bij de Noord-Zuidlijn of de Zuidas?
Hans Bakker: Misschien hebben burgers nog te vaak ‘meegedacht’ (d.w.z. in de beginfase).
BPZ: Het Project Zuidas werd steeds groter. We kregen als BPZ vaak een dooddoener: “Het stond al in de Visie Zuidas”.
Hans Bakker: De binnengemeentelijke decentralisatie maakt het Zuidasproject ondoorzichtiger voor buitenstaanders. Het gaat dan om de afstemming van verantwoordelijkheden: het stadsdeel is verantwoordelijk voor het beheer en adviseert; de gemeente is verantwoordelijk voor de rest. Het Dagelijks Bestuur van het stadsdeel en het College van B. en W. hebben andere belangen dan de burgers. Bij grote projecten wordt niet extra zorgvuldigheid betracht. Grote ego’s spelen zeker een rol bij wethouders. Veel vragen zijn niet gesteld bij de Noord-Zuidlijn. Laten we hopen dat dit straks wel gebeurt bij de Zuidas.
De globale rolverdeling bij het Zuidasproject was als volgt:
–        Rijkswaterstaat: de weginfrastructuur;
–        ProRail: de railinfrastructuur;
–        Gemeente Amsterdam: de rest.
Hans Bakker: De gemeente heeft de Visie Zuidas vastgesteld. Daaraan kan getoetst worden. De gemeente heeft echter geen besluit genomen over het rapport-Van den Berg. Kunnen we die €600 miljoen terugverdienen bij het Dokmodel? Volgens het Rijk staat het Dokmodel opgenomen in de bezuinigingsoperatie van het Rijk. Bij de RAI wordt het NS-station verdubbeld: het Rijk betaalt. Bij station Zuid gebeurt dit niet! Bij de doortrekking van de Noord-Zuidlijn naar Amstelveen wil men de sneltram vervangen door de metro. 

Richard Bakker, 20-5-2010.

Lees verder over: Publicaties.