Voor de meeste Amsterdammers is Zuidas een gebied in ontwikkeling waar overwegend grote glazen gebouwen staan en inmiddels gelukkig ook woningen. Bij monumenten denken we vooral aan oude gebouwen die de tand des tijds hebben doorstaan en een historische waarde vertegenwoordigen. Zijn er in Zuidas monumenten? Inmiddels heeft u wellicht gebruik gemaakt van de mogelijkheden van de Open Monumentendagen op zaterdag 10 en zondag 11 september. Zuidas telt een viertal monumenten: het Burgerweeshuis, de Thomaskerk, de Voormalige Rechtbank en de Botanische Tuin. Alleen het Burgerweeshuis is een Rijksmonument, de Thomaskerk en de voormalige rechtbank zijn gemeentelijke monumenten.
Het voormalige Burgerweeshuis aan het IJsbaanpad werd in 1958-1960 ontworpen door Aldo van Eyck. Het bestaat uit een groot aantal kleine eenheden en heeft zelfs een ondergrondse fietsenstalling. Het was in gebruik als weeshuis van 1960 tot 1991, waarna het gerenoveerd werd en een deel bestemd werd tot kantoor. In 2014 is het gebouw aangewezen als Rijksmonument. Begin 2018 is het Burgerweeshuis in gebruik genomen door gebiedsontwikkelaar Bouwfonds Project Development (BPD). Hierbij zijn de principes van het Nieuwe Werken toegepast in de – deels historische – interieurs. De BPD Kunstcollectie heeft een plek gekregen in de gangen en de patio’s.
De Thomaskerk is ontworpen door architect Karel L. Sijmons en in 1966 in gebruik genomen. Van deze architect is de uitspraak bij zijn levenswerk: ‘Alles wat ik te zeggen heb zit in deze kerk’. Het gebouw is vooral binnen indrukwekkend en vol van Bijbelse symboliek. Er is ook een theater in dit gebouw. En inmiddels is het een gemeentelijk monument. De voormalige Rechtbank. Waarschijnlijk denkt u in eerste instantie aan de beschieting van dit gebouw in 2011 met een raket. De daders zijn gepakt en de hoofddader heeft 15 jaar cel gekregen. Maar het is het gebouw van het kantongerecht dat in 1975 werd geopend en in 2013 tot gemeentelijk monument werd uitgeroepen. De architect is Ben Loerakker (1931-2021). Het kale beton leidde tot de Franse term beton brut; de bijnaam betongerecht was dan ook snel gekozen. Net zoals bij andere gebouwen in de stad, zoals het AMC, werd een ondergrondse noodzetel gebouwd die bestemd was om tijdens een atoomoorlog de rijksdiensten die in Amsterdam gevestigd waren te laten doorwerken. Deze is in 2017 gesloopt. Zoals al een tijdje bekend is, zal er nu een museum voor hedendaagse kunst worden gevestigd.
De Botanische Tuin
, de Hortus Botanicus van de Vrije Universiteit werd in 1967 opgezet ten behoeve van onderwijs en onderzoek, met name voor de faculteit Biologie. Maar nu is het vooral een mooie tuin met veel plantensoorten. De collectie cactussen en succulenten is de grootste van Nederland. De monumentenstatus werd toegekend voor het monumentale groen.
Zullen ook de nieuwe gebouwen ooit uitgroeien tot een monument? 
Gezien de sloop van sommige torens en de vele verbouwingen waarbij de gebouwen tot op het casco gestript worden lijkt het er niet op dat de Zuidasgebouwen bestemd zijn voor ons cultureel erfgoed. Maar we wachten af, want zoals uit de gemeentelijke monumenten blijkt zijn het niet altijd mooie gebouwen, maar worden ze karakteristiek geacht voor een bepaalde periode.

Cisca Griffioen, voorzitter BPZ
wijkkrantartikel oktober 2022

Lees verder over: Algemeen, Kunst & Cultuur, Publicaties, Zuidasgebieden.